برای آشنایی و نحوه مصرف شقاقل ویدیوی زیر را ببینید
ویژگی های کلیدی شقاقل:
- وزن: 200 گرم
- سرشار از نشاسته و قند
- هضم کننده غذا
- سنگ شکن کلیه و ادرار آور
- درمان سردرد
- درمان ورم چشم و دهان
- تب بر
- مقوی معده
- تقویت کننده میل جنسی
- درمان بیماری های ریوی
- رفع اختلالات کبدی
- تسهیل زایمان طبیعی
- درمان اختلالات پوستی مانند جذام و ویتیلیگو
موفولوژی شقاقل:
شقاقل گیاهی است دوساله به ارتفاع 0.3 تا 1 متر، از خانواده Apiaceae، با برگ‌های کرکی و ریشه‌های دوکی شکل که معمولاً قرمز رنگ است. در سال دوم، گیاه ساقه ای منشعب با برگ های متناوب منتهی به چترهای گلدار تولید می کند. گل های این گیاه کوچک و سفید رنگ است که پس از بلوغ ساختاری توده ای ایجاد می کند. این گیاه در سراسر جهان یافت می شود.
شقاقل از دیدگاه طب ایرانی:
شقاقل در منابع طب ایرانی «جزار» و «زردک» نامیده می شود. استفاده موضعی و خوراکی از شقاقل برای درمان سردرد، ورم دهان، ورم چشم، درماتیت و تب توصیه شده است. از دیگر خواص شقاقل که در طب ایرانی ذکر شده است، مقوی معده، ملین، تقویت کننده میل جنسی، سنگ شکن کلیه و ادرارآور است. همچنین برای درمان بیماری های ریوی مانند سرفه و اختلالات کبدی مانند بیماری های انسدادی کبد و آسیت استفاده می شود. مصرف موضعی جوشانده شقاقل برای کبودی ناشی از سرمازدگی مفید ذکر شده است. مصرف خوراکی شقاقل ترشی به عنوان یک درمان منحصر به فرد برای اختلالات طحال در نظر گرفته شده است. از نظر طب ایرانی، شقاقل خام سخت هضم است، بنابراین بهتر است آن را بپزید. از این رو، محصولات غذایی مختلفی از جمله مربا، ترشی یا حلوا در منابع طب ایرانی معرفی شده است که خواص درمانی بسیاری را بیان می کند. از نظر طب ایرانی میزان مصرف روزانه شقاقل برای ریشه آن 600 تا 700 گرم، برای مربا تا 50 گرم و برای دانه آن تا 8 گرم است. تب طب فارسی، دانه شقاقل را دوقو نامیده اند. برگ ها و دانه های آن به شدت نفخ آور هستند و میل جنسی را تقویت می کنند. استفاده خوراکی و موضعی از دانه شقاقل برای تسهیل زایمان طبیعی ذکر شده است.
شقاقل در تهیه غذا:
شقاقل (Pastinaca sativa) ریشه ای خوراکی است که از دیرباز در پخت و پز و تهیه غذای کودک و دام استفاده می شده است. ریشه شقاقل سرشار از فیبر غذایی است. از آنجایی که ریشه شقاقل سرشار از نشاسته و شکر است، برای مصارف انسانی (در سوپ، کیک، کلوچه و پودینگ)، خوراک دام و شراب سازی استفاده می شود. از برگ ها و جوانه های تازه آن به عنوان سبزی غذا و سوپ نیز استفاده می شود. در کشورهای مختلف کاربردهای تغذیه ای و درمانی مختلفی دارد. به عنوان مثال، در برخی از کشورها از شقاقل به عنوان پیش غذا، هضم کننده و ادرارآور استفاده می شود. دانه های شقاقل حاوی مواد معطر تلخی است که باعث افزایش شیر می شود و به عنوان ادویه غذا نیز استفاده می شود. مزه آن شبیه شوید است.
اجزای شیمیایی:
مهم ترین مواد موثره در شقاقل شامل کومارین ها، فورانوکومارین ها، پلی استیلن ها، اسانس ها، ترپن ها و فلاونوئیدها می باشد. مهمترین فورانوکومارین های شقاقل عبارتند از: گزانتوتوکسین، برگاپتن، ایزوپیمپینلین، آنجلیسین، پسورالن، اسفوندین و ایمپراتورین.
خواص دارویی:
از دیرباز تاکنون از گیاهان حاوی فورانوکومارین برای درمان اختلالات پوستی مانند جذام و ویتیلیگو استفاده میشده است. حقیقات اخیر در مورد تأثیر فورانوکومارین ها بر روی پوست نشان داده است که هراکلنول و هیدرات اکسی پیوسدانین اثر تحریک کنندگی ضعیفی بر ملانوژنز دارند و هیچ تأثیری بر تکثیر سلولی ندارند. اما این ترکیبات در غلظت های بالا از تولید ملانین و تکثیر سلولی جلوگیری می کنند. همچنین بایاکانژلیسین یک مهارکننده وابسته به دوز ملانوژنز است. پسورالن نیز در اندازه و تعداد ملانوسیت ها از جمله افزایش فعالیت تیروزین کیناز و افزایش تراکم ملانوزوم تغییر ایجاد میکند. امروزه از ترکیب پسورالن یا زانتوتوکسین با اشعه ماوراء بنفش (PUVA) برای درمان برخی بیماری های پوستی از جمله ویتیلیگو، مایکوزیس فونگوئیدس (نوعی لنفوم پوست) و پسوریازیس استفاده می شود. اما این روش عوارض جانبی دارد، از جمله اریتم، هیپرپیگمانتاسیون، هیپرپلازی اپیدرمی پوست، افزایش خطر ابتلا به سرطان سلول سنگفرشی و ملانوم بدخیم. اثر ضد تکثیری فورانوکومارین‌ها نیز باعث شده که آنها را در درمان بیماری‌هایی مانند پسوریازیس و قارچ‌های پوستی مؤثر باشند. برخی از فورانوکومارین ها نیز در درمان افسردگی و ام اس استفاده می شوند زیرا این ترکیبات می توانند کانال های پتاسیم را مسدود کنند. ترکیب برخی از فورانوکومارین ها خواص مختلفی از جمله گشادکننده عروق محیطی، گشادکننده عروق کرونر، برونکواسپاسم و رفع اسپاسم عضلات صاف شکم و آرام بخش را نشان داده است. بنابراین می توان از آنها در آنژین صدری، کاردیونورروزیس همراه با اسپاسم عروقی، گرفتگی های گوارشی، بیماری های کیسه صفرا، اختلالات کلیه و مجاری ادراری استفاده کرد. فالکارینول و فالکاریندیول دارای خواص ضد قارچی هستند و از رشد اسپور قارچ جلوگیری می کنند. فالکارینول قبلاً به دلیل طعم تلخ آن به عنوان یک سم غذایی به نام کاروتاتوکسین شناخته می شد، اما مطالعات اکنون اثرات ضد درد و ضد سرطانی آن را یافته اند.
احتیاطات:
فورانوکومارین ها در تمام انواع خانواده Apiaceae از جمله شقاقل وجود دارند. این ترکیبات دارای اثرات غیر مغذی و فوتوتوکسیک هستند که گیاه را در برابر گیاهخواران محافظت می کند. تابش اشعه ماوراء بنفش سمیت فورانوکومارین ها را افزایش می دهد. دوز خوراکی 1 میلی گرم بر کیلوگرم فورانوکومارین نیز ممکن است برای انسان در معرض تابش اشعه ماوراء بنفش خطرناک باشد . برآوردها نشان می دهد که متوسط دریافت روزانه فورانوکومارین توسط بزرگسالان 1.3 میلی گرم در ایالات متحده، 1.45 میلی گرم در آلمان و 1.2 میلی گرم در بریتانیا است که معمولاً به دوز فوتوتوکسیک نمی رسد. داروهای ضد انعقاد کومارین در زنان باردار منع مصرف دارند زیرا از جفت عبور می کنند و باعث خونریزی جنین در رحم می شوند و احتمال سقط خود به خود و بدشکلی جنین را افزایش می دهند.