گل گاو زبان گیاهی یک یا چند ساله بوده که دارای خواص دارویی زیادی می باشد و با نام علمی Echium amoenum شناخته می شود که تقریباً تمامی ایرانیان با این گیاه آشنایی دارند و یکی از معروف ترین گیاهان دارویی ایرانی می باشد.
گل گاو زبان گیاهی پوشیده از کرک و تیغ های بسیار ریز است که هنگام مواجهه با بوته باید مواظب بود و از دستکش استفاده نمود. گل گاو زبان را به روش های مختلفی مصرف می کنند که دم کرده آن مرسوم تر است.ارتفاع گیاه گل گاو زبان حداکثر به ۶۰ تا ۱۰۰ سانتی متر نیز می رسد. تمامی قسمت های گل گاو زبان (ساقه ،برگ، گل و… ) به جز ریشه کاربردهای دارویی دارند.
گل های گل گاو زبان به رنگ های آبی ، صورتی ، قرمز یا بنفش دیده می شود که بعد از خشک شدن به رنگ بنفش بسیار تیره یا آبی تغییر رنگ می دهد. بوته ی گل گاو زبان را در گلدان و در باغچه میتوان کاشت و از منظره زیبایی که گلهای آن به وجود می آورد لذت برد.
روش كاشت گاوزبان:
تكثير گاو زبان ايراني با استفاده از بذر انجام مي شود وآن را در فصول بهار و پائيز مي توان كشت كرد،كاشت گياه در زمين هاي مرغوب،شخم زده و كوددار انجام مي گيرد . بهترين زمان كاشت بذر در فصل پائيز (چنانچه منطقه داراي زمستان خيلي سرد نباشد) است در اين صورت گياهان سبز شده در ارديبهشت ماه سال بعد به گل مي نشينند، در حالي كه گياهان كاشته شده در بهار هيچ وقت زود تر از تيرماه گل نم يدهند. براي اين كار در پائيز يا بهار دانه گياه را با دست و يا دستگاه هاي مخصوص در زمين پاشيده و پس از جوانه زدن و پيدايش گياه جوان فواصل آنها را نسبت به هم تنك كرده تا فاصله هر گياه با گياه بعدي 30 سانتي متر باشد. روش ديگر آن است كه دانه ها را به وسيله دستگاه هاي مكانيكي در امتداد خطوطي به فواصل 60 تا 70 سانتي متر كاشته و پس از آن كه گياه جوان حاصل شد فاصله آنها را برابر 30 سانتي متر از يكديگر مي كنند. اين گياه به صورت مستقيم در زمين اصلي و همچنين از راه خزانه گيري و نشاكاري قابل تكثير است.عمق كاشت بذور 2-1 سانتيمتر مي باشد. بهترين روش،روش نشا كاري است. نشا ها را در مرحله 2 برگي و گاهي تا 6 برگي به زمين اصلي انتقال داده و كشت مي كنند. فاصله ميان بوته ها 50 رديف ها 6070 سانتيمتر و عمق كاشت 12 سانتيمتر است .كشت اين گياه به صورت ديم نيز ميسر است. ميزان بذر لازم براي كشت اين گياه 10 تا 15 كيلو گرم در هكتار است. تراكم مناسب براي آن حدود 100000 بوته در هكتار است. سيستم كاشت گياه به صورت فارو مي باشد. عمر مفيد بوته گاوزبان 2 سال و بيشينه عمر آن 4 سال است. در مناطقي كه بارندگي به اندازه كافي و پراكندگي بارش آن مناسب باشد، كشت به صورت ديم صورت مي گيرد، اما در مناطق خشك مانند اصفهان نياز به آبياري مرتب است.
داشت گاوزبان:
تنك كردن
بعد از سبز شدن بذرها ، بايد عمليات تنك كردن صورت پذيرفته تا فاصله كاشت، مناسب گردد.
وجين
وجين علف هاي هرز مزارع گل گاوزبان، بايد به طور مرتب در طول سبز شدن و استقرار گياه، انجام گيرد، بهتر است اين عمل با كولتيواتور انجام شود.
مبارزه با آفات گاوزبان:
مهم ترين آفت اين گياه كرم برگ خوار است كه بيشترين خسارت خود را در زمان برداشت به گياه مي زند و چون در اين زمان مبارزه شيميايي صلاح نيست، لازم است از مبارزه زيست شناختي استفاده شود.
مبارزه با آفات گل گاوزبان هم يكي ديگر از عمليات مرحله داشت است. در مناطقي كه مزرعه را آبياري مي كنند، آبياري هم بر كار مزرعه افزوده مي شود. به كود حيواني نپوسيده بسيار حساس است و سريعا خشك مي شود.
زمان برداشت گاوزبان:
اولين زمان برداشت محصول در اواخر خرداد صورت مي گيرد. از اين زمان به بعد تا چند هفته مي توان با توجه به شكفته بودن گل عمر برداشت را ادامه داد.
روش برداشت گاوزبان:
مشكل ترين مرحله در كار با گل گاوزبان، برداشت آن است،كاري پرزحمت و كم بازده كه تقريبا بايد از طلوع آفتاب كار برداشت را شروع كرد و با توجه به وزن كم گل،تعداد زيادي گل را بايد برداشت كرد تا يك سبد پر از گل شود.يك گوني پر از 4 كيلو وزن دارد. هر 10 كيلو گل تازه برداشت شده، فقط يك كيلو گل خشك خواهد داشت. – گل فقط 3 برداشت محصول زماني صورت مي گيرد كه گياه داراي گل باشد در اين موقع ساقه گياه را از قاعده قطع نموده به صورت بسته هايي در مي آورند و سپس جهت خشك كردن در جريان هوا آن ها را به انبارهاي مخصوص منتقل مي سازند.
از هر هكتار زمين زراعي معمولاً معادل 900 تا 1100 كيلوگرم سر شاخه گلدار خشك شده به دست مي آيد كه مي توان گل هاي آن را با دست از سر شاخه ها جدا نمود.
جام هاي گل گاو زبان را هم زمان با گل دهي گياه يعني از آغاز ارديببهشت تا خرداد ماه با دست جمع آوري مي شود. براي بالا رفتن كيفيت اندام دارويي آن را بايد در سايه با دماي ملايم و در سطح وسيع، براي جلوگيري از رشد قارچ ها و از بين رفتن گل ها، خشك نمود. در گاو زبان ايراني فقط گل برداشت مي شود. در سال اول گياه به صورت رزت بوده و از سال دوم گل مي دهد كه تا 7 الي 8 سال رشد و نمو گياه مي تواند ادامه داشته باشد.
بيشترين بازده اين گياه در سال هاي چهارم و پنجم رشد آن است كه بالاترين ميزان گل را توليد مي كند. گل دهي از نيمه ارديبهشت آغاز شده و تا تير ماه ادامه دارد. بعد از شكفته شدن گل ها بايد آنها را برداشت نمود كه در غير اين صورت بعد از دو تا سه روز گل ها شروع به ريزش مي كنند. گل هاي جمع آوري شده 2 سانتيمتر پهن مي كنند و براي آن كه آفتاب نخورد، روي آن – را روي پارچه تميز ريخته يا سفره هاي پلاستيكي به ارتفاع 3 پارچه مي اندازند. البته خشك كردن محصول در سايه بهتر بوده و محصول مرغوبتري خواهد داد. به هم زدن گل ها حين خشك شدن ضروري است.
گل مرغوب،گلي است كه داراي دم سفيد و گلبرگ هاي بنفش باشد و عمل خشك كردن در سايه انجام شده باشد. به اين نكته توجه داشت كه به علت وجود شهد زياد در گل هاي اين گياه، بايد مواظب مورچه ها بود. چون شهد اين گياه جاذب مورچه ها است. گل هاي تازه به رنگ ارغواني هستند و در صورتي كه در شرايط مطلوب خشك شوند به رنگ بنفش در خواهند آمد.
