بذر کتان که مصرف دارویی دارد بیشتر در انگلستان، هلند، مراکش و آرژانتین کاشته می شود، در ایران کتان به علت مصارف مهمی که در صنعت دارد غالبا پرورش می یابد، به حالت خودرو و نیز در نواحی مختلف ایران می روید. از بذر کتان به صورت پودر، روغن، دانه، دم کرده استفاده می کنند. طبیعت کتان سرد و خشک است. اکثر عموم از تخم کتان برای لاغری و کاهش وزن بهره می گیرند. این دانه ها سرشار از مواد مغذی و ویتامین می باشند.
تخم کتان سرشار از مواد مغذی است : تخم کتان یکی از قدیمی ترین محصولات کشاورزی بودند در دو نوع قهوه ای و طلایی وجود دارد که به یک اندازه مغذی هستند.
اندازه معمول برای سرو تخم کتان، 1 قاشق سوپ خوری (7 گرم) است. تنها یک قاشق سوپ خوری مقدار زیادی پروتئین، فیبر و اسیدهای چرب امگا 3 را به علاوه منبع غنی برخی از ویتامین ها و مواد معدنی تامین می کند.
خواص بذر کتان:
بذر کتان از راه خوراکی به عنوان یک مسهل خورده می شود. (1-2 قاشق مرباخوری دانه کتان را به مدت 2-4 ساعت در نصف لیوان آب بریزید، بگذارید متورم شود و سپس موسیلاژ حاصل را تنها یا همراه با دانه ها ببلعید).
مخلوط دانه خرد شده کتان با آب گرم به شکل ضماد برای التهابات، زخم های چرکی و انواع کوفتگی ها به کار می رود. همچنین گاهی برای از بین بردن التهاب مثانه و کلیه ها مصرف می شود ولی اثر واقعی ندارد.
شرایط پرورش گیاه کتان :
محیط و دمای مورد نیاز کتان :
کتان گیاه مخصوص مناطق معتدله و گرم سیر است و در طول دوره رشد و نمو خود به آب و هوای معتدل، گرم و روطوبت کافی ضرورت دارد. کتان روغنی در مناطقی که بیشتر باران میبارد و کتان لیفی در مناطق مرطوب دارای رشد و نموئی زیاد می باشد. تابستان گرم و ملائم بارطوبت وهوای زیاد، بارندگی زیاد ولی نه شدید برای مزرعه کتان بسیار زیاد سودمند است ولی تابستان گرم و خشک باعث کوتاهی الیاف و کم شدن ارزش کتان می شود.کتان از جمله گیاهان روز طویل است هر گاه طول رو ز ۱۸-۱۶ساعت باشد گل دهی درمدت و زمان ۱۵-۱۰ روز انجام و به اتمام خواهد رسید . سرما و یخبندان باعث محدود ساختن رشدو نموی کتان می شود که علاوه بر عدم رشدو نمو موجب کم شدن کمیت وکیفیت محصول نیز میگردد.
کوددهی کتان :
کود حیوانی نقش عمده ای در افزایش عملکرد دانه کتان دارد . از این رو توصیه می شود فصل پاییز هنگام آماده سازی زمین ۳۰ تا ۴۰ تن در هکتار کود حیوانی به زمین اضافه شود. کتان در طول رویش به مقادیر متوسطی ازت ، اکسید فسفر و اکسید پتاس نیاز دارد . این عناصر در فصل پاییز هنگام آماده ساختن زمین باید به خاک اضافه شوند . ازت فراوان سبب خوابیدن (ورس) گیاهان روی زمین شده و عملکرد را به شدت کاهش می دهد . فسفر برای این گیاه بسیار مهم است . فسفر نه تنها سبب افزایش عملکرد دانه و روغن آن می شود بلکه رسیدن محصول را نیز تسریع می کند . فصل پاییز هنگام آماده سازی خاک ۸۰ تا ۱۰۰ کیلوگرم در هکتار کود ازت ، ۱۰۰ کیلوگرم در هکتار کود فسفر و ۷۵ تا ۱۰۰ کیلوگرم در هکتار کود پتاس باید به زمین اضافه کرد.
PH و خاک مناسب کتان :
خاک های که دارای PH7 و یا کمی تیزابی باشد برای کشت وپرورش کتان مناسب است لیکن بهترین PH بین ۷ – ۵٫۵ باشد. زمین که در آن کتان کشت می شود باید دارای عمق کافی وکاملا قابل نفوز باشد خاکهای رسی بدون زه “سبک ” نسبتا عمیق همچنین خاکهایی که دارای مواد غذایی کافی باشد برای کشت و پرورش نبات کتان مناسب است گیاه کتان زمین های خیلی سبک و زمین های که دارای عکس العمل اسیدی و آهکی باشد نمی پسندد.
تاریخ، فواصل کاشت و تکثیر کتان :
زمان مناسب برای کاشت کتان روغنی اوایل بهار (نیمه دوم اسفند) است . بذرها در ردیفهایی به فاصله ۱۵ تا ۲۰ سانتی متر کشت می شود . عمق بذر کتان موقع کاشت متفاوت است و به بافت خاک بستگی دارد و معمولا” بین دو تا سه سانتی متر مناسب است . برای هر هکتار زمین به ۹۰ تا ۱۰۰ کیلوگرم بذر با کیفیت مناسب نیاز است .
داشت
زمینی که کتان کاشته می شود نباید علف هرز و بقایای محصول سال قبل را داشته باشد همچنین باید خاک دارای عمق کافی و قسمت سطح الارض آن نرم و قابل نفوذ باشد. لذا باید زمین را در پائیز و قبل از شروع سرمای زمستان و یخبندان شخم زد و عملیات تکمیل تهیه زمین را قبل از بذر پاشی انجام داد. در بهار قبل از کاشت زمین را باید دیسک زد تا کلوخها کاملاً خرد شده علفهای هرز نیز زیر خاک قرار گیرند.
ابتدا باید نسبت به انتخاب واریته مورد نظر اقدام شود و بهتر است قبل از کاشت بذر آنرا با مواد ضد عفونی کننده برای جلوگیری از سرایت بیماریهای قارچی ضد عفونی نمود. مقدار بذر برای تولید کتان حدود ۱۰۰ تا ۱۲۰ کیلو در هکتار که در مناطق مرطوب می توان ۱۶۰ تا ۱۸۰ کیلوگرم مصرف نمود. مقدار بذر مصرفی برای کتان لیفی روغنی حدود ۳۵ تا ۶۰ و حداکثر ۸۰ کیلوگرم در هکتار می باشد. فواصل گیاهان در روی خطوط در مورد کتان لیفی بین ۷ تا ۱۰ و در مورد کتان روغنی حدود ۱۰ تا ۱۵ سانتی متر باید در نظر گرفته شود.
کتان تابع شرایط منطقه، نوع خاک و نوع کتان می باشد. معمولاً اراضی سبک را بایستی زودتر کشت کرد و سپس به کشت زمینهای سنگین اقدام نمود. از طرفی کتانهای پائیزه را باید زمانی کشت کرد که تا قبل از شروع سرمای زیاد گیاه بخوبی رشد کرده و بتواند در مقابل سرمای زمستان مقاومت نماید. کتانهای بهاره را موقعی کشت می نمایند که سرمای زمستان بکلی بر طرف شده و خطر سرمازدگی در پیش نباشد. تاریخ کشت کتانهای بهاره با در نظر گرفتن شرایط جوی از اوایل فروردین تا اوایل اردیبهشت می باشد. کشت خطی کتان به مراتب بهتر از کشت دست پاش بوده در اینصورت فواصل بوته ها ۱۰ تا ۱۵ سانتی متر و فاصله ردیف ها ۵۰ سانتی متر خواهد بود. در صورتیکه بذر پاشی در شرایط مساعد و خوب انجام شود حدود ۹۰ درصد بذور در مدت پنج روز جوانه تولید می نمایند. در این شرایط هر گاه تعداد بذر جوانه زده در ۵ روز کمتر از ۹۰ درصد باشد. باید مقدار بذر بیشتری کاشته شود تاکمبود قوه نامیه جبران شود زمانی که تعداد بذر سبز شده کمتر از ۷۵ درصد باشد،باید نسبت به کشت مجدد و یا واکاری اقدام نمود.
کتان گیاهی است یکساله با ریشه های ضعیف و دوره رشد و زندگی آن حدود ۱۰۰ تا ۱۲۰ روز (در مورد کتانهای بهاره) است. به علت کوتاه بودن دوره رشد لازم است در موقع جوانه زدن مواد غذایی کافی و لازم در اختیار گیاه باشد کتان در شرایط مناسب بین ۵ تا ۸ و حداکثر ۱۵ روز بعد از کاشت جوانه تولید کرده و جوانه آن از خاک خارج می شود و حدود ۷۰ روز بعد از تولید جوانه گل دادن آن شروع می گردد و ۳۰ تا ۴۵ روز بعد ار ظهور اولین گل دوره رشد آن کامل و محصول رسیده و آماده برداشت می باشد
