نظریه بازی‌ها

نظریه بازی‌ها (game theory) مجموعه‌ای از ابزارهاست که این ابزارها به ما کمک می‌کنند در مواقع استراتژیک عوامل اقتصادی را راحت‌تر درک کنیم و ببینیم که چگونه کار می‌کنند. البته از آنجایی که این دوره نظریه بازی‌ها در دانشکده اقتصاد دانشگاه صنعتی شریف ضبط شده بیشتر به مسائل اقتصادی پرداخته و با نگرشی که علم اقتصاد به این مبحث داشته، بیشتر کاربرد نظریه بازی‌ها در علم اقتصاد مطرح است و دوره game theory با مثال‌های اقتصادی آموزش داده می‌شود.

 اما از آنجایی که منطق game theory یکسان است و در علوم مختلف تغییر نمی‌کند، می‌توان کاربرد نظریه بازی‌ها را به علوم دیگر و رشته‌های دیگر نیز تعمیم داد. رشته‌های ریاضیات، مهندسی کامپیوتر و آی تی و مهندسی صنایع رشته‌های تحصیلی دیگری هستند که دوره‌ی نظریه بازی‌ها در مقاطع کارشناسی و یا کارشناسی ارشد به دانشجویان این رشته‌ها تدریس می‌شود، هرچند که شاید سرفصل‌هایی متفاوت از چیزی که در این دوره آموزش داده می‌شود در رشته‌های دیگر تدریس شود.

پیشنهاد می‌شود تا اگر به مباحث اقتصادی علاقه‌مندید پیش از شروع این دوره، دوره‌ی آموزشی مبانی اقتصاد دانشگاه صنعتی شریف، تدریس دکتر مسعود نیلی را مشاهده کرده و در ادامه این دوره‌ی آموزشی را نیز مشاهده کنید. چرا که خیلی از مثال‌هایی که در این دوره مطرح شده و با استفاده از game theory آن‌ها را حل می‌کنیم، در واقع سوال‌هایی هستند که در درس مبانی اقتصاد مطرح شده‌اند.

دو نفر متهم را فرض کنید که در مقابل هر کدامشان سه راه قرار می‌دهند: راه اول به این صورت است که اگر متهم اول متهم دیگر را لو بدهد و آن متهم ساکت بماند، متهم اول آزاد شده و متهم دیگر به پنج سال حبس محکوم می‌شود.
راه دیگر این باشد که هر دو متهم همدیگر را لو بدهند، در این حالت هر دو نفر به سه سال حبس محکوم می‌شوند و در نهایت اگر هیچکدام نفر دیگر را لو ندهند و سکوت کنند، به یک سال زندان محکوم می‌شوند.
به نظر شما هر کدام از متهم‌ها باید چه حالتی را انتخاب کنند؟ این مسئله که به مسئله‌ی زندان شناخته می‌شود، به عنوان معروف‌ترین مسئله در درس نظریه بازی‌ها شناخته می‌شود.

جان نَش یکی از دانشمندان درس نظریه بازی‌ها، استاد دانشگاه پرینستون، با طرح و بسط دادن این مسئله در سال 1994 موفق به بردن جایزه نوبل اقتصاد شد. جان نش که در بین دانشمندان نظریه بازی‌ها به عنوان پدر این نظریه بازی‌ها نیز مطرح است، مسائل متعددی را در این رشته طرح کرده است.
یکی از این مسائل به عنوان مسئله تعادل نش مشهور شده است که شاید بخش اعظمی از این دوره‌ی آموزشی نیز به همین مسئله اختصاص پیدا کرده است. لازم به ذکر است که از روی زندگی جان نش فیلمی تحسین شده تحت عنوان ذهن زیبا (Beautiful Mind) نیز ساخته شده که دیدن آن خالی از لطف نیست.

نظریه بازی‌ (game theory) چیست؟

به موقعیت‌هایی بازی گفته می‌‌شود که در حین انجامشان مجموعه‌ای تصمیم هوشمندانه گرفته می‌شود که تمام این تصمیم‌ها با یکدیگر مرتبط بوده و بر روی همدیگر اثر می‌گذارند. 
مثلا در مثال زندان، تصمیم متهم اول بر روی تصمیم متهم دوم تاثیر می‌گذارد و یا فرض کنید هنگام زدن ضربه پنالتی در بازی فوتبال، جهت پرش دروازه‌بان و جهت ضربه‌ی بازیکن بر روی گل شدن و یا گل نشدن توپ تاثیرگذار است. در نتیجه شما هنگام انجام دادن یک بازی همان‌ گونه که تصمیم‌های خودتان بر روی نتیجه‌ی نهایی اثرگذار است، تصمیم بازیکنان دیگر نیز در نتیجه‌ی نهایی کار شما تاثیر می‌گذارد. 

بازی کردن عقلایی و منطقی در نظریه بازی‌ها به چه معناست؟

یکی از مثال‌های معروف دیگر در زمینه‌ی game theory بازی شطرنج است. همان‌طور که شما به دنبال بردن هستید حریفتان نیز به دنبال بردن است اما نمی‌توانید تمام حرکاتتان را از  ابتدا تا انتها پیش‌بینی کنید و طریقه بازی هر دو طرف در نتیجه‌ی نهایی تاثیرگذار است. 
گری کاسپاروف، قهرمان سابق شطرنج جهان آخرین فردی است که توانسته در بازی شطرنج کامپیوتر را شکست دهد. پس از اینکه کاسپاروف کامپیوتر را شکست داد، نویسندگان برنامه‌ی آن کامپیوتر دریافتند که کاسپاروف بسیار منطقی بازی می‌کند و با یک بازی منطقی نمی‌توان شکستش داد.
در نتیجه برنامه‌ی کامپیوتر را جوری ارتقا دادند تا بر اساس خلق و خوی کاسپاروف، خود کامپیوتر غیر منطقی بازی کند و این غیر منطقی بازی کردن، کاسپاروف را به اشتباه بیندازد. چرا که احتمال نمی‌دهد کامپیوتر غیر منطقی بازی کند، در نتیجه کاسپاروف نیز به جای انجام بازی منطقی، غیر منطقی بازی می‌کند و همین امر مسبب شکست کاسپاروف از کامپیوتر می‌شود.

در این دوره کوشش شده تا انواع مختلف بازی‌ها، اهدافی که در طراحی این بازی‌ها دنبال می‌شود و نحوه‌ی جواب به این بازی‌ها را همراه با مثال‌هایی واقعی از علم اقتصاد، در قالب درس نظریه بازی‌ها به نحوی آموزش داده شود که دانشجویان و علاقه‌مندان بقیه رشته‌های آموزشی نیز بتوانند از آموزه‌های این درس استفاده کنند.